Мұхтар Әуезовтiң «Абай жолы» роман-эпопеясы қазақ ақыны Абай Құнанбаевтың өмiрiн және сол дәуiрдегi қазақ халқының тұрмыс-тiршiлiгiн суреттейтiн,қазақ тiлiнде жазылған алғашқы роман-эпопея. Төрт кiтаптан тұратын «Абай жолы» роман-эпопеясы Қазақстанда және шет елдерге кеңiнен танылған.

Романның бас кейiпкерi — нағыз тарихи тұлға, қазақтың әйгiлi ақыны, қазақ жазба әдебиетiнiң негiзiн қалаушы Абай Құнанбаев. Романда ХIХ ғасырдың аяғындағы көшпелi және отырықшы халықтың өмiрi, тұрмысы мен әдет-ғұрыптарының драмасы мен қайшылықтары толық көрiнiс тапқан және қазақ халқының еркiндiктi сүйетiндiгi, пейiлiнiң кеңдiгi мен сұлулығы,игi арманы, үмiтi мен ұмтылысы, өзiндiк рухани салты, ұлттық сипаты толық күш-қуаты бейнеленген.

Роман 1948 жылы (1-2 кiтап) Сталиндiк сыйлыққа ие болды, ал эпос аяқталған кейiн, 1959 жылы социалистiк реализмнiң көрнектi туындысы ретiнде Лениндiк сыйлыққа ие болды.

Шәкiрт кезiнде Мұхтар Әуезов Тобықты руынан шыққан атасы Әуезбен Абайдың әңгiмесiн тыңдап отыратын едi.Соның нәтижесiнде Мұхтарға роман жазу туралы ойлар келдi. Сол жылдары автор Абайдың қарт әйелдерi-Дiлдамен және Әйгерiммен кездестi.

Мұхтар Әуезов қазақ iдебиетiнiң классигi «Абай» туралы роман-эпопеясын жазуға 20 жылдан астам уақыт жұмсады.

Автор роман жазуды бастамас бұрын, ақынның өмiрбаяны мен шығармашылығын зерттеп, Мұхтар Әуезов ақын шығармаларының толық жинағын редакциялады.Абайдың өмiрбаянын жазды жiне оның дәуiрiне қатысты тарихи материалдарды жинап, өзiнiң досы әрi жазушы, қазақ халқы мәдениетi тарихының бiлгiрi Л.С. Соболевпен бiрлесiп, ақын өмiрiнiң соңғы жылдарын бейнелейтiн "Абай" трагедиясы жазды.

Материалдар жинағының тарихи романдардың көптеген авторларына таныс емес өзiндiк ерекшелiктерi болды. Ақынның өмiрi, жұмысы, келбетi мен мiнезi туралы баспа және жазбаша деректер iс жүзiнде жоқ едi. Оның өмiрбаянының барлық деректерiн, романның барлық оқиғаларын Абайды бiлетiн адамдардан ауызша сұрау, олармен сөйлесу арқылы ұзақ уақыт жинауға тура келдi. Әуезовтiң осы уақытқа дейiн өмiр сүрген ақынның жалғыз жақын досы Көкбай ақын болған. Көкпай 1927 жылы қайтыс болды, бiрақ Абайдан он алты жас кiшi кезiнде ақын өмiрiнiң ерте кезеңi туралы ештеңе айта алмады.

Осы iздеулердiң нәтижесiнде көптеген материалдар жиналды. Автордың өзi Максим Горькийдiң: "үндемеуге құқығыңыз жоқ нәрсе туралы жаз"деген өсиетiн жиi қайталайды. Автор бiрiншi романды жазғаннан кейiн, енбеген материалдың көп мөлшерi қалғанын, оның негiзiнде кейiпкердiң өмiрiнiң сол кезеңi туралы тағы бiр кiтап жазуға болатындығын айтты.

Романның басты қиындығы" ескiрген, есiн жоғалтқан " қарт сұхбаттасушылардан материал алу қажеттiлiгi болды. Осы әңгiмелер бойынша өткен өмiрдi қалпына келтiру алпыс жасар Әйгерiмнiң келбетi бойынша отбасыға оның бiр кездерi Абайды баурап алған бойжеткен сұлулығының бар кереметiн бейнелеу сияқты обрпздарды ұсыну қиын болды.

Бастапқыда автор роман-эпопеяның бiрiншi бөлiмiн «Абай», ал келесi екеуiн «Абай жолы» деп атауды жоспарлаған. Бiрақ романмен жұмыс аяқталғаннан кейiн оларға «Абай жолы» деген бiрыңғай атау беру туралы шешiм қабылдады.